Değişim Aracı Olarak Para ve Gelecek! - ÖZGÜR TERZİOĞLU

Parayı Lidyalıların (M.Ö 687) bulduğu anlatılmaktadır. Hâlbuki onlar “sikke” adı altında değerli madenleri (özellikle altın, gümüş, tunç ve nikel gibi…) çekiçle darp ederek ekonomik hayatlarında kullanmaya başlamışlardı. Para ya da paraya benzer, onun yerine geçen değişim araçları Sümerlerde ve Mısırlılarda zaten vardı.  Sümerler arpayı değişim aracı olarak kullandıkları dönemde mayalanma özelliği olan bu tahıldan ekmek ve bira üreterek bunları tüketmesini çok seviyorlardı. Emeğin karşılığı olarak ödemelerde bu şekilde yapılıyordu. O dönemin kayıtlarına göre 70 çeşit bira üretilmiş ve ticareti de yapılmıştı. Uruk dönemine ait M.Ö:3100-3000 tarihlerinde bundan 5000 yıl öncesine dayanan “işçilere verilen arpa birası tayın tableti” belirli bir işin karşılığını gösteren kil tablet British Museum’da bulunmaktadır. Sümerliler arpa değişiminden sonra gümüş “şekel” birimine(8,33 gr) geçtiler. Benzer bir uygulamada Antik Mısırda Tahıl ve gümüş bakır karışımı “deben” denilen bir değişim aracı kullanmaktaydılar. Mesela Romalılar da askerlerin maaşlarını tuz ile ödüyorlardı. İngilizce “Salary” yani maaş kelimesi salt(tuz) kelimesinden geldiği bilinmektedir.

Lidyalılar özellikle değerli madenlerden altına dayalı bir değişim aracı belirlemişlerdi. Aslında ticaret adına bu değişim milat olarak görülmüş ki “Para ve Lidyalılar” sürekli birlikte anılmaya başlanmıştır. Hâlbuki konuya daha derin bir perspektiften bakacak olursak antik dönemin ticari hayatı Akdeniz havzasında özellikle Fenikeliler gibi Yunanlar, Mısırlılarla birlikte Anadolu’da ki diğer uygarlıklar deniz ticaretiyle sürekli alış-veriş halinde oldukları bilinen bir gerçektir. Ege kıyılarında o bölgelerde ki birçok müzede deniz ticaretinde kullanılan amforaları görebilirsiniz. Topraktan hazırlanmış istif ya da saklama kaplarında şarap, zeytinyağı gibi birçok yiyecek maddesinin ticareti yapılmıştır. Temel ihtiyaçların dışında odunu demiri, bakırı gibi birçok malzeme deniz yoluyla ticareti sağlanmıştır. Bu ticaret olurken mecbur her millet için kabul edilir değerde ortak bir değişim aracı muhakkak olmuştur. Belki ülkeler kendi içinde çalışanına emeği karşılığında temel ihtiyaçlarını vererek bir karşılık oluşturuyorlardı, fakat diğer yandan milletler arası ticari yaşamda bu durum tam olarak karşılık bulamazdı. O dönemlerde ticari hareketliliğin olduğu uzak doğunun kara ve deniz yolları da Akdeniz havzasına açılıyordu. Değişim aracının kâğıt olarak dolaşıma girmesi M.S: 7 yüzyılda Çin’de gerçekleşmişti. Darp edilmiş değerli madenlerden oluşan değişim araçları sahipleri açısından korunma ihtiyacını da beraberinde getirdi. Özellikle tüccarlar, seyahatleri sırasında taşıma zahmetine ve riskine katlanmamak için güvendikleri kişilere bu değerli madenleri emanet ederek karşılığında yazılı bir senet almaya başladı. Zaman içerisinde bu emanet senetlerin üçüncü kişilere mühürlenip devredilmesi yani ciro edilmesi ile ekonomik değerlerin dolaşımının hızlanmasına neden oldu. Avrupa’da banknot uzak doğuya seyahat eden gezginler tarafından tanıtılmasıyla ekonomik hayata girmeye başladı. Bugün hala banknot yani değeri Merkez bankasında rezerv edilmiş altının karşılığı olan para birimini kullanıyoruz. Uluslararası para birimi olarak “Dolar” petrolle ilişkili üretime dayalı değer sistemiyle diğer tüm para birimlerini etkilemektedir. Doların karşılıksız bir para birimi olarak tüm piyasaları etkilemesi birçok ülke yönetimini rahatsız ettiği için yeni bir değer karşılığı bazı devletler tarafından aranmaktadır.

Bu arayış çerçevesinde karşımıza kripto ya da dijital para kavramları çıkmaktadır. Yeni para birimi güven ortamı oluşturamadığı üzere piyasalarda şüphe ile yaklaşanlar olduğu gibi sisteminin “gelecek” olduğunu düşünenlerde yatırımlarına başladılar. Yeni para sistemine ne kadar çok şüpheyle yaklaşılsa dahi bu değişim aracı hayatımıza artık girmiştir. Eski çağlardan bu yana kendini yenileyen “Para” kavramı temel ihtiyaçlardan değerli madenlere ki özellikle merkantilist dönemin sermaye birikimleriyle sanayii devrimi gibi atılımlar olurken devamında petro-dolar düzeninin de artık vaktinin dolarak; değişim aracının yani paranın karşılığı çok yakın gelecekte enerji ve donanım(Bilişim teknolojileri) olacağı görülmektedir. Kuantum bilgisayarları gibi yapay zekâ teknolojilerinin gelişimiyle iletişimin niteliği dijital paranın değerini belirleyeceği gözükmektedir.